SƠ LƯỢC TIỂU SỬ PHAN LIÊM

          Phan Liêm (1833 – 1896) còn được gọi là Phan Thanh Liêm, tự Thúc Thanh hay còn gọi là Phan Tam, nhân dân địa phương còn gọi là Cậu Ba, vì ông là con thứ ba của Ông Phan Thanh Giản và Bà Trần Thị Hoạch.

          Phan Liêm sinh ngày 29 tháng 08 năm Quý Tỵ, Minh Mạng thứ 14, tức ngày 20 tháng 10 năm 1833 tại làng Bảo Thạnh, huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre.

          Năm 1862 ông cùng em lo việc tang cho mẹ ở làng Bảo Thạnh. Đúng lúc đó cụ Phan Thanh Giản đang ở Huế và giặc Pháp tấn công vào thành Vĩnh Long.

          Năm 1868, sau khi an táng cha được 3 tháng, ông cùng Phan Tôn chiêu tập những người đồng chí hướng phát động khởi nghĩa trên địa bàn rộng khắp: Trà Vinh, Vĩnh Long, Bến Tre, Sa Đéc. Phong trào do ông lãnh đạo được đánh đấu bằng cuộc tiến công của nghĩa quân vào Hương Điểm.

Đêm ngày 15 nghĩa quân tấn công quân Pháp hết đợt này đến đợt khác ở Ba Tri và các pháo thuyền dọc theo sông Hàm Luông. Những trận đánh oanh liệt này đã gây một tiếng vang làm sôi động lòng dân. Thực dân Pháp bày mưu cử Tôn Thọ Tường, tổng đốc Đỗ Hữu Phương đi dụ hàng nhưng hai cụ thẳng thắn từ chối. Vâng lời di chúc của Phan Thanh Giản hai cụ tuyệt đối phủ nhận những lợi lộc của đại diện chính quyền Pháp trao cho. Cuối cùng chúng phải dùng quân sự đàn áp. Phan Liêm cùng em phải lánh sang Gò Công rồi dùng ghe bầu ra Bình Thuận. Bọn thống trị không bắt được hai ông, nhưng chúng cũng đưa ra vụ án "nổi loạn" ra tòa và đã kết án tử hình vắng mặt hai ông.

          Ở Bình Thuận một thời gian ngắn, sau đó hai ông ra Huế đầu quân với tướng Nguyễn Tri Phương cùng trấn thủ thành Hà Nội. Ngày 20-11-1873, tướng Pháp Francis Garnier tấn công thành Hà Nội. Tổng trấn Nguyễn Tri Phương bị bắt cùng với một số quan lại giữ thành, trong đó có hai anh em họ Phan, chúng đưa tất cả vào Sài Gòn và sau đó sang Pháp theo lệnh của Bộ trưởng Hải quân Pháp. Năm 1874, sau khi hòa ước Giáp Tuất được ký kết, Phan Liêm và Phan Tôn được trao trả cho triều đình. Ông Phan Liêm lại ra làm quan với triều đình Huế.

      Năm 1881, Tự Đức thứ 34 theo Hoàng triều Giáp Tý niên biểu thì Phan Liêm đã mật lên vua một biểu đề ra một số cải cách về giáo dục, thông thương, khai mỏ … để mở mang kinh tế đất nước.

       Khoảng các năm 1882 – 1885 ông được triều đình bổ làm Hàn Lâm Tri Viện tu soạn, Phủ doãn Phủ Thừa Thiên, sau thăng Thị lang, gia hàm Tham tri.

        Năm 1886, dưới triều Đồng Khánh ở Thanh Hóa có vụ âm mưu bạo động. Nhà vua sai Phan Liêm ra đó với chức Khâm sai đại thần để ổn định tình thế.

          Tháng 5 năm 1886 Phan Liêm được bổ tổng đốc Thuận Khánh, cùng với Nguyễn Thân trông coi khu vực phía Nam. Dưới triều vua Đồng Khánh và Thành Thái ông cũng đã từng giữ chức Thị vệ đại thần ở sáu tỉnh: Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa và Bình Thuận.